Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce

 Ubezpieczenia społeczne w Polsce obejmują ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenie rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (zwane ubezpieczeniem chorobowym) oraz ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (zwane ubezpieczeniem wypadkowym). Oprócz tego istnieje ubezpieczenie zdrowotne, które gwarantuje opiekę zdrowotną w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, czyli dostęp do publicznej opieki zdrowotnej w szpitalach i przychodniach lekarskich. W niniejszym artykule postaramy się wyjaśnić zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce, czyli kiedy ubezpieczenie jest obowiązkowe, kiedy dobrowolne na wniosek ubezpieczonego, a kiedy ubezpieczony nie podlega w ogóle ubezpieczeniu ani dobrowolnie, ani obowiązkowo. Wszystko zależy od tego, jaki masz tytuł do ubezpieczeń i czy nie występuje tak zwany zbieg tytułów ubezpieczeń.

 Podstawowym sposobem zatrudnienia pracowników jest umowa o pracę. Wówczas pracownik podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu wszystkich rodzajów i należy obowiązkowo uiszczać składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Wysokości składek wyrażone są w formie stopy procentowej i wynoszą na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% podstawy wymiaru, na ubezpieczenia rentowe – 8% podstawy wymiaru, na ubezpieczenie chorobowe – 2,45% podstawy wymiaru, na ubezpieczenie wypadkowe – stopa procentowa składki jest zróżnicowana. Ponadto obowiązkowe jest opłacanie składki zdrowotnej, która wynosi 9% od podstawy wymiaru pomniejszonej o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez ubezpieczonego.

W przypadku umowy zlecenie obowiązkowe są jedynie składki emerytalne, rentowe i wypadkowe i zdrowotne, natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Dzięki zrezygnowaniu z ubezpieczenia chorobowego można płacić składki w mniejszej wysokości, jednak należy pamiętać o ryzyku, które jest z tym związane. W przypadku czasowej utraty zdolności do pracy z powodu choroby lub urlopu macierzyńskiego, osoba nieobjęta ubezpieczeniem chorobowym nie otrzyma zasiłku za ten czas.

Do uiszczania składek emerytalnych, rentowych i wypadkowych zobowiązane są także osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. Podleganie ubezpieczeniu chorobowemu jest dobrowolne. W 2020 roku dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą za minimalną podstawę wymiaru została ustalona kwota 3 136,20 zł, która stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Od tej kwoty wylicza się składki na poszczególne rodzaje ubezpieczeń. Wysokości składek wyrażone są w formie stopy procentowej i wynoszą na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% (kwota składki: 612,19 zł), na ubezpieczenia rentowe – 8% (250,90 zł), na ubezpieczenie chorobowe – 2,45% (76,84 zł), Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy - 2,45% (76,84 zł), ubezpieczenie wypadkowe - 1,67% (52,37 zł). Składka zdrowotna wynosi 9% kwoty 4 026,01 zł (odpowiadającej 75% przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2019 roku), czyli 362,34 zł. Suma składek do zapłaty miesięcznie przy prowadzeniu jednoosobowej działalności gospodarczej to 1 431,48 zł albo 1 354,64 zł, jeśli nie korzystasz z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Warto wspomnieć o uldze na start, czyli 6 miesiącach bez składek na ubezpieczenie społeczne dla przedsiębiorców, którzy po raz pierwszy prowadzą działalność gospodarczą lub rozpoczynają ją po raz kolejny po upływie co najmniej 60 miesięcy od zawieszenia lub zamknięcia poprzedniej działalności. Z ulgi na start mogą skorzystać przedsiębiorcy, którzy są osobami fizycznymi, czyli prowadzą jednoosobową działalność gospodarczą albo są wspólnikami spółek cywilnych. Warunkiem jest nie wykonywanie działalności na rzecz byłego pracodawcy, u którego w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym pracowało się na etacie i wykonywało czynności wchodzące w zakres obecnie wykonywanej działalności. Ulga dotyczy ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego, Funduszu Pracy oraz Funduszu Solidarnościowego. Nie dotyczy ubezpieczenia zdrowotnego, w związku z tym jest obowiązek zarejestrowania się do ubezpieczenia zdrowotnego i opłacenia składki zdrowotnej. Oprócz ulgi na start, możesz skorzystać także z płacenia składek w obniżonej wysokości przez 24 miesiące.

Ubezpieczeniom społecznym podlega także wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wspólnik spółki jawnej, spółki komandytowej lub spółki partnerskiej. Jeśli wspólnik ma inny tytuł do objęcia ubezpieczeniami społecznymi (np. umowa o pracę), wówczas musi zarejestrować się wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Wysokość składek jest taka sama jak przy prowadzeniu jednoosobowej działalności gospodarczej. Niestety wspólnicy nie mają prawa do korzystania z ulg w opłacaniu składek, takich jak ulga na start przez pierwsze 6 miesięcy czy obniżone składki przez 24 miesiące.

W przypadku, gdy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest co najmniej dwóch wspólników, żaden z nich nie ma obowiązku opłacania składek. Jednak zdaniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w niektórych sytuacjach dochodzi do nadużyć i przedsiębiorcy obchodzą prawo, aby nie płacić składek. Tak może być interpretowana sytuacja, gdy na przykład jeden ze wspólników ma 99% udziałów, a drugi jedynie 1% udziałów, w związku z tym obecność drugiego wspólnika w spółce jest jedynie symboliczna i nie ma praktycznie żadnego wpływu na działanie spółki.

Jest wiele wyjątków, kiedy można być zwolnionym z obowiązkowego ubezpieczenia, mimo, że co do zasady dany tytuł wiąże się obowiązkiem ubezpieczeń. Przykładowo nie podlegają ubezpieczeniom społecznym osoby posiadające umowę zlecenie, jeśli osoby te są jednocześnie uczniami lub studentami do ukończenia 26 lat. Kolejnym wyjątkiem jest sytuacja, gdy ktoś pracuje na pełen etat na umowie o pracę, a oprócz tego podejmuje dodatkowe zlecenia u podmiotów innych niż pracodawca albo prowadzi swoją działalność. Czy musi obowiązkowo uiszczać składki z dwóch tytułów? Nie, ponieważ wtedy występuje zbieg tytułów ubezpieczeń. To oznacza, że jeśli jesteś pracownikiem i masz w umowie o pracę ustalone co najmniej minimalne wynagrodzenie (aktualnie 2600 zł brutto) to jesteś obowiązkowo obejmowany ubezpieczeniami tylko ze stosunku pracy. Wtedy z tytułu umowy zlecenie (z podmiotem innym niż pracodawca) lub z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej możesz ubezpieczyć się dobrowolnie, jednak nie masz takiego obowiązku. Pamiętaj jednak, że nie jesteś w takim przypadku zwolniony z opłacania składki zdrowotnej.

Zupełnie odrębnym rodzajem umowy jest umowa o dzieło. Umowa o dzieło zawarta z innym podmiotem niż pracodawca nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Tego typu umowa jest zawierana pomiędzy zlecającym dzieło i przyjmującym zlecenie w celu wykonania określonego dzieła, takiego jak na przykład napisanie artykułu, namalowanie obrazu czy napisanie aplikacji na komórkę. Warto zauważyć, przy umowie o pracę chodzi o świadczenie pracy w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę i pod jego kierownictwem, natomiast przy umowie o dzieło wykonawca jest rozliczany jedynie za wystąpienie rezultatu jego pracy, a wszystkie czynności zmierzające do wykonania dzieła może wykonywać w sposób niezależny. Od 1 stycznia 2021 r. będzie obowiązek zgłaszania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zawarcia umowy o dzieło. Umowa o dzieło nie jest oskładkowana, w związku z tym prawdopodobnie zmiana przepisów ma na celu ułatwienie kontroli, czy ta forma umowy nie została wybrana zamiast umowy o pracę lub umowy zlecenie, aby uniknąć płacenia składek.

Jak widać na powyższych przykładach, system ubezpieczeń społecznych w Polsce jest niejednolity i istnieje wiele zasad związanych z podleganiem ubezpieczeniom oraz wyjątków od tych zasad. Za każdym razem warto upewnić się, czy nie masz obowiązku opłacania składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku dodatkowych pytań – zapraszamy do kontaktu!